Hiện nay, thai giáo (phương pháp giáo dục và nuôi dưỡng thai nhi từ trong bụng mẹ) và giáo dục sớm không chỉ là một xu hướng mà còn là một phương pháp giáo dục khoa học, nhân văn, đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của trẻ ngay từ những ngày đầu tiên của sự sống. Việc đầu tư vào thai giáo và giáo dục sớm không chỉ mang lại lợi ích trực tiếp cho cá nhân trẻ mà còn là sự đầu tư chiến lược cho nguồn nhân lực chất lượng cao của đất nước trong tương lai.
Trên thế giới, thai giáo đã xuất hiện và phát triển mạnh mẽ tại các quốc gia phương Đông như Trung Quốc và Nhật Bản, nhấn mạnh mối liên hệ giữa tâm lý, hành vi của người mẹ và sự phát triển của thai nhi. Các nghiên cứu tại Anh và Pháp cũng ghi nhận khả năng ghi nhớ âm thanh của thai nhi. Nhiều quốc gia còn có những phương pháp đặc biệt để chuẩn bị cho sự ra đời của những đứa trẻ khỏe mạnh và thông minh, bao gồm việc chăm sóc cơ thể và xét nghiệm sức khỏe tiền hôn nhân.
Tại Việt Nam, nhận thức của phụ huynh về thai giáo và giáo dục sớm đang ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai còn gặp nhiều thách thức về thông tin, phương pháp và nguồn lực. Do đó, mới đây, Khoa Giáo dục sớm và Tiểu học, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề: “Thai giáo và Giáo dục sớm”.
Giáo dục sớm đặt nền móng cho sự phát triển thể chất, trí tuệ của trẻ em
Phát biểu đề dẫn Hội thảo, PGS.TS Phạm Quang Tiệp, Trưởng khoa Giáo dục sớm và Tiểu học nhận định, giai đoạn từ bào thai đến 6 tuổi được các nhà khoa học thần kinh và tâm lý học phát triển khẳng định là “thời kỳ vàng” để hình thành trí não, cảm xúc, nhân cách và các năng lực nền tảng cho trẻ. Não bộ của trẻ phát triển nhanh nhất trong giai đoạn này, với khoảng 80% cấu trúc được hình thành trước 3 tuổi.
“Thai giáo và giáo dục sớm là hai mảng giáo dục có mối quan hệ mật thiết, không thể tách rời, cùng nhau tạo nên nền móng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của trẻ em. Việc đầu tư vào những giai đoạn đầu đời này không chỉ quyết định tiềm năng cá nhân mà còn định hình tương lai của cả cộng đồng”, PGS.TS Phạm Quang Tiệp khẳng định.
Đồng tình với quan điểm của PGS.TS Phạm Quang Tiệp, GS.TS Nguyễn Thị Hoàng Yến, Học viện Quản lý Giáo dục cho rằng, giáo dục sớm được xem là mắt xích đầu tiên và quan trọng nhất, đặt nền móng cho sự phát triển thể chất, trí tuệ, cảm xúc và xã hội của trẻ em.
Sự phát triển của một đứa trẻ là một hành trình phức tạp và đa chiều, chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau. Việc hiểu rõ những yếu tố này không chỉ giúp các bậc cha mẹ mà còn cả những nhà giáo dục tạo ra một môi trường tối ưu, hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần. Do đó, GS.TS Nguyễn Thị Hoàng Yến đã phân tích một số yếu tố chính tác động đến sự phát triển của trẻ theo quan điểm mới, đó là: tương tác và kích thích; giáo dục sớm; an toàn và bảo vệ. Trong bối cảnh kỷ nguyên số, việc đưa công nghệ và STEAM vào giáo dục mầm non không nhằm mục đích “trẻ hóa” lập trình viên, mà là để phát triển tư duy công nghệ và kỹ năng giải quyết vấn đề.
Giáo dục sớm là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của trẻ em và sự thịnh vượng của một quốc gia. Việc đầu tư vào giai đoạn này không chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân mỗi đứa trẻ, cho gia đình mà còn đóng góp vào sự phát triển bền vững của xã hội. Do đó, sự thành công của giáo dục sớm đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và chính sách của Nhà nước. “Nhà nước cần có những đầu tư chiến lược để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, từ đào tạo giáo viên, cơ sở vật chất, đến xây dựng một khung chương trình học tiên tiến, phù hợp với xu hướng quốc tế và đặc điểm văn hóa Việt Nam”, GS.TS Nguyễn Thị Hoàng Yến đề xuất.
Khung tiếp cận quyền trẻ em trong giáo dục sớm
Tiếp cận quyền trẻ em trong giáo dục sớm là một xu thế tất yếu. Nó gắn với việc thực thi Công ước CRC (1989), phù hợp với xu hướng quốc tế và mục tiêu phát triển bền vững (SDGs). Việt Nam đã có nền tảng pháp lý và chính sách quan trọng, nhưng cần đi xa hơn trong việc cụ thể hóa, giám sát và thực hành.
Các kết quả nghiên cứu củng cố nhận định rằng quyền trẻ em và giáo dục sớm có mối quan hệ hữu cơ. Khi quyền được bảo đảm, trẻ phát triển toàn diện; ngược lại, sự phát triển toàn diện của trẻ là bằng chứng cho việc quyền được tôn trọng.
Phát biểu tham luận tại Hội thảo, TS Vũ Thị Ngọc Minh, Trung tâm Nghiên cứu trẻ em và Phát triển con người, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho rằng, tiếp cận quyền trẻ em trong giáo dục sớm không chỉ đơn thuần là một cách tiếp cận trong giáo dục mầm non mà còn là một triết lý phát triển: khi quyền được bảo đảm, trẻ phát triển toàn diện; ngược lại, sự phát triển toàn diện là minh chứng quyền được thực thi. Tiếp cận này dẫn tới yêu cầu thay đổi từ tư duy đến hành động, từ cấp chính sách đến lớp học. Nếu được triển khai đúng, tiếp cận quyền trẻ em trong giáo dục sớm sẽ biến trường mầm non thành môi trường học tập hòa nhập, công bằng, bình đẳng – nơi mà mọi trẻ em vừa được chăm sóc, vừa được phát triển, vừa được tham gia, vừa được bảo vệ.
TS Vũ Thị Ngọc Minh cũng đề xuất, để thúc đẩy việc thực hiện tiếp cận quyền trẻ em trong giáo dục sớm tại Việt Nam, cần thể chế hóa trong chính sách, xây dựng bộ chỉ số dựa trên khung SPO (Structure – Process – Outcome: Cấu trúc – Quá trình – Kết quả); tăng cường đào tạo giáo viên và thúc đẩy sự phối hợp gia đình – nhà trường – cộng đồng.
Đồng thời, cần đầu tư cho nghiên cứu thực chứng để chứng minh tác động của tiếp cận quyền trẻ em đến sự phát triển của trẻ, từ đó tạo sức thuyết phục mạnh mẽ hơn đối với các nhà hoạch định chính sách. “Việc tiếp cận quyền trẻ em trong giáo dục sớm không thể chỉ dừng ở mức khẩu hiệu hay định hướng chính sách, mà cần có một khung phân tích cụ thể, vừa mang tính lý luận, vừa có khả năng áp dụng thực tiễn” – TS Minh nhận định.
Theo Báo Pháp luật Việt Nam điện tử
